9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 3. Ünite ŞİİR BİLGİSİ VE TÜRLERİ ÖZETİ

 

9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı 3. Ünite ŞİİR BİLGİSİ VE TÜRLERİ ÖZETİ

*Şiir nedir?

Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimi, manzume, nazım.

*Şiirde Yapı

1-Nazım Birimi: Şiirde en küçük anlam bütünlüğünü sağlayan ve kendi içinde bağımsız dize topluluğuna nazım birimi denir. Her şiirin bölümleri vardır. Bu bölümler çeşitli sayıdaki dizelerden oluşur.

Dize: Şiirin her bir satırıdır. Eş anlamı mısradır.

Beyit: İki dizeden oluşan nazım birimidir.

Dörtlük: Dört dizeden oluşan nazım birimidir.

Bent: Üç, beş ve beşten fazla dizeden oluşan nazım birimidir.

BEYİT: “Âdeme âdem gerektir âdem etsin âdemi

Âdem âdem olmayınca âdem netsin âdemi.” ZİYA PAŞA

DÖRTLÜK: "Gülüş bir yanaşımdır bir öbür kişiye;

Birden iki kişiyi döndürür bir kişiye..

Anılarından kale yapıp sığınsa bile,

Yetmez yalnız başına bir ömür bir kişiye. " ÖZDEMİR ASAF

BENT: "Bir katre içen çeşme-i pür-hûn-i fenâdan

Bâşın alamaz bir dahî bârân-ı belâdan

Âsûde olam dersen eğer gelme cihâne

Meydâne düşen kurtulamaz seng-i kazâdan

Dursun kef-i hükmünde terâzî-yi adâlet

Havfın vâr ise mahkeme-i rûz-i cezâdan

Her kim ki arar bûy-i vefâ tab'-ı beşerde

Benzer ana kim devlet umar zıll-i hümâdan

Bî-baht olanın bâğına bir katresi düşmez

Bârân yerine dürr ü güher yağsa semâdan" ZİYA PAŞA

2- Nazım Biçimi: Şiirimizde her dönem kullanılan ölçü, birim ve şiir dili farklılık göstermiştir. Bu değişikliklerin her birine farklı farklı isimler verilmiştir. Bu adlandırmaya da nazım şekli(biçimi) adı verilir.

3-Nazım Türü: İçeriğine ve konusuna göre şiirin kendi içinde ayrılan ve adlandırılan her bir türü.

TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN NAZIM BİÇİMLERİ

TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN NAZIM TÜRLERİ

KONULARINA GÖRE ŞİİR TÜRLERİ

1-LİRİK ŞİİR

*Eski Yunan'da saz aleti olan "lir" sözcüğünden türemedir. Lirik Şiir, şairin ruhunda ortaya çıkan duygusal yoğunluğu, içli bir biçimde ifade eden, duygu yüklü olan şiirlere denir. Lirik şiir, toplumsal acı ya da sevinç gibi ortak olan duyguları veya özlem, ayrılık, aşk, ölüm gibi kişisel duyguları coşkulu bir biçimde işle yen şiirlerdir. Lirik şiire örnek olarak aşağıdaki dörtlüğü verebiliriz:

"Gözler ki birer parçasıdır sende İlahın,

Gözler ki senin en katı zulmün ve silahın,

Vur şanlı silahınla gönül mülkü düzelsin;

Sen öldürüyorken de vururken de güzelsin!" (H.Nihal Atsız)

2-EPİK ŞİİR

*Destan anlamına gelen "epope" sözcüğünden türemiştir. Vatan sevgisi, yiğitlik, kahramanlık ve savaş ile alakalı konuları ifade eden şiir türüne epik şiir denir. Dünya edebiyatında epik şiir türünün ilk örneklerini destanlardır. Bu şiirlerde özellikle kahramanca ve coşkulu bir üslup söz konusudur. Epik şiire örnek olarak aşağıdaki dörtlüğü verebiliriz:

"Dadaloğlu’m yarın kavga kurulur

Öter tüfek davlumbazlar vurulur

Nice koç yiğitler yere serilir

Ölen ölür kalan sağlar bizimdir." (Dadaloğlu)

3-DİDAKTİK ŞİİR

* Öğretmen anlamına gelen "didaktikos" sözcüğünden türemedir. Didaktik şiir, belirli bir konuda bilgi vermek, nasihat etmek, belirli bir fikri kabul ettirmek ya da ahlaki olarak bir ders vermek için yazılan, öğretici olan şiirlerdir. Didaktik şiire şu şekilde örnek verebiliriz:

"Delikanlım! Cehle inat,

Sen gel seni bilgi donat,

İlim, irfan kültür sanat

Sana dost ve yaran olsun." (Ozan Arif Şirin)

4-SATİRİK ŞİİR

*Yergi anlamına gelen "satire" sözcüğünden türemedir. Sosyal yaşamdaki düzensizliklerin, aksayan yönlerin, kişilerin türlü konulardaki beceriksizliğinin ve zayıf yönlerinin ifade edildiği şiirlere satirik şiir denmektedir. Divan şiirinde hiciv halk şiirinde taşlama modern şiirde ise yergi adını alır. Satirik şiire aşağıdaki şiiri(olayı) örnek olarak gösterebiliriz:

Yahya Efendi hiciv şairlerinin büyüklerinden Nef’i’ye şaka yoluyla ‘kâfir’ diye takılır. Hicivleri yüzünden boğdurularak öldürülen Nef’i’nin cevabı şöyle olur:

“Bize kâfir demiş müfti efendi

Dutalım ben ana diyem Müselman

Varıldıkta yarın divan-ı Hakk’a

İkimiz de çıkarız anda yalan.”

5-PASTORAL ŞİİR

*Çoban anlamına gelen pastör sözcüğünde türemedir. Pastoral şiir, çoban hayatı, köy yaşamı , orman, dağ, köy, yayla gibi doğa güzelliklerini ve bu hayata dair duyulan özlem duygusunu ifade eden bir şiir türüdür. Pastoral şiire örnek olarak aşağıdaki şiiri gösterebiliriz:

"Nasıl yaşadığından, ne içip yediğinden,

Çıngırak seslerinin dağlara dediğinden

Anlattı uzun uzun.

Şehrin uğultusundan usanmış ruhumuzun

Nadir duyabildiği taze bir heyecanla,

Karıştım o gün bugün bu zavallı çobanla

Bingöl yaylalarının mavi dumanlarına,

Gönlümü yayla yaptım Bingöl çobanlarına." (Kemalettin Kamu)

6-DRAMATİK ŞİİR

* Dramatik şiir, klasik tiyatrolarda kullanılan şiir türüdür. Eski Yunan tiyatrosunda oyuncuların sahnede söyleyecekleri sözler şiir hâline getirilir ve onlara ezberletilirdi. Yani oyuncuların replikleri şiir biçimindeydi. Dramatik şiire örnek olarak aşağıdaki şiiri gösterebiliriz:

"Mervan- Sanki tufan bulutunda yıldız

Kim şu mahşerde kalan şehzade?

Bütün etrafım düşman sarmış,

Beni kurtar, diye haykırdı!

Aziz – O silâhlı kız kim oluyor öyle?

Acaba nereden koştu, geldi?

Meğer ordumda melekler varmış,

Bana Allah için imdat etti, yetişti." (Abdülhak Hamid Tarhan)