TÜRKİYE’DE YERLEŞMENİN TARİHÇESİ
Türkiye uygun iklim, toprak ve su şartları olduğu için tarih boyunca yerleşilen bir yer olmuştur.
Anadolu’da ilk yerleşmeler genellikle mağaralarda olmuştur.
Karain, Beldibi, Belbaşı, Öküzini, Çarkini ( Antalya-Göller Yöresi) ve Yarımburgaz (istanbul) paleolitikte ilk yerleşilen mağaralardır.
Günümüzden 10.000-7.000 yıl önce Anadolu’da ilk köy tipi yerleşmeler ortaya çıkmıştır.
Günümüzden 7.000 - 4.000 yıl öncesinde kent devletleri ortaya çıkmıştır.
M.Ö 2000’li yıllarda Kafkasya’dan Anadolu’ya gelen Hititler, büyük bir krallık kurmuşlardır.
Başkentleri günümüzde Çorum ili sınırları içinde kalan Hattuşaş’tır.
Doğu Anadolu’da Urartular devlet kurmuştur.
Orta Anadolu’da Friglerin kurduğu bir krallık vardır.
Batı Anadolu’da ise Lidya krallığı mevcuttur. Bunun yanında batı Anadolu’da Akaların kurduğu çok sayıda şehir devleti de vardır.
Anadolu daha sonra sırasıyla Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı imparatorluklarının egemenliği altına girmiştir.
Cumhuriyet Dönemi’nde de farklı zamanlarda ülkemize dışarıdan göçler olmuş ve yeni yerleşim alanları kurulmuştur.
TÜRKİYE’DE NÜFUS VE YERLEŞMENİN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye’de nüfusun dağılışı düzensizdir.
Nüfusun dağılışının düzensiz olmasını etkileyen faktörler Doğal ve Beşeri faktörler olarak ikiye ayrılır.
1. DOĞAL (FİZİKİ) FAKTÖRLER
a. Yeryüzü Şekilleri:
Dağların uzanış doğrultusu, eğim, bakı ve yükselti faktörleri nüfusun dağılışını etkiler.
Türkiye’nin kuzeyinde ve güneyinde dağların denize paralel, batısında ise dik uzandığı görülür.
Bu durum ise ulaşımı etkiler. Ulaşımın kolay olduğu yerlerde nüfusun daha fazla olduğu zor olduğu yerlerde ise nüfusun daha az olduğu gözlemlenir.
İzmir’in geniş bir alana yayılmasında; Ordu,Giresun,Trabzon ve Rize’nin dar bir sahil şeridine sıkışmış olmasında dağların uzanış yönünün etkisi belirgindir.
Tarım alanlarının az olmasından dolayı, Yıldız Dağları, Menteşe Yöresi, Teke ve Taşeli Platolarının da nüfusu azdır.
Yükseltinin fazla olduğu yerlerde sıcaklık az olur. Bu yüzden verimli topraklara sahip olmasına rağmen Erzurum Kars platosunda nüfus azdır.
Ülkemizde kırsal yerleşmelerin çoğunun bakı yamaçlarına kurulduğu gözlemlenir.
b. İklim:
İklim tarım, hayvancılık ve turizm gibi ekonomik faaliyetleri doğrudan etkiler.
İnsanlar daha çok iklim şartlarının uygun olduğu alanlara yerleştiği için nüfus dağılışının düzensiz olmasını iklim etkiler.
Kıyı bölgelerinde nüfusun yoğun olmasında uygun iklim şartları ve verimli tarım arazilerinin bulunması etkilidir.
Kış mevsiminin uzun ve sert geçtiği Doğu Anadolu’da ve kuraklığın şiddetli olduğu Tuz gölü çevresinde nüfus seyrektir.
c. Su Kaynakları:
İçme ve kullanma suyunun çok olduğu yerlerde nüfusun fazla olduğu görülür.
İç kesimlerde köylerin su kaynaklarının etrafına kurulduğu gözlemlenir.
d. Toprak Özellikleri:
Verimli düzlüklerin bulunduğu araziler Türkiye’de nüfusun sık olduğu alanlardır.
Kıyılardaki deltaların çevresinin yoğun nüfuslanmasında verimli toprakların etkisi çok fazladır.
( Çukurova, Bafra, Çarşamba, Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes )
2. BEŞERÎ FAKTÖRLER
a. Ekonomik Faaliyetler:
b. Ulaşım:
Bir yerde ulaşım imkanları fazla olursa nüfus yoğunluğu da fazla olur.
Örneğin önemli ulaşım yollarına uzak olan Artvin il merkezinde 2018 yılında 35.081 nüfus yaşarken, önemli bir ulaşım yolu ( Karadeniz Çevre Yolu) üzerinde bulunan ilçesi Hopa’da aynı yıl nüfus 35.643 kişidir.
İstanbul, Bursa, Adana, Gaziantep gibi illerin gelişmesinde ulaşımın rolü çok fazladır.
c. İç ve Dış Göçler:
Tarımda makineleşme ile birlikte 1950’lerden sonra Türkiye’de yoğun bir iç göç dalgası başlamıştır.
Türkiye çeşitli tarihlerde dış ülkelerden göç almıştır.
Mübadeleden günümüze kadar devam eden süreçte nüfus dağılışı göçlerle sürekli değişmiştir.
TÜRKİYE’DE İDARÎ FONKSİYONLARINA GÖRE YERLEŞMELER
Köyler, kaymakama bağlı olan en küçük idarî birimlerdir.
Muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
Köy altı yerleşmeler ve mahalleler ise köye bağlıdır.
İlçeler, kaymakamlık teşkilatı ve bağlı resmî kuruluşların yer aldığı idarî merkezleridir.
Kaymakam, İç İşleri Bakanlığı tarafından atanan ve valiye bağlı çalışan bir yöneticidir.
İlçelerde belediyeler de bulunur.
İllerin bünyesinde birden fazla ilçe bulunur ve Vali tarafından yönetilir.
Valileri İç İşleri Bakanlığı atar.
İllerde de belediyeler görev yapar.
2004 yılında çıkarılan kanunla nüfusu 750.000’den fazla olan iller büyükşehir kabul edilmiştir.
Büyükşehirler de diğer iller gibi valiler tarafından yönetilir.
Nüfusu 2 binin üzerinde olan ve belde olarak adlandırılan yerleşmelerde de belediye örgütü vardır.
Belde belediyeleri, kendi sınırları içinde ulaşım, altyapı gibi hizmetleri yerine getirir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder