9. SINIFLAR COĞRAFYA DERSİ DÜNYADAKİ İKLİM TİPLERİ / TÜRKİYE İKLİMİ

 

DÜNYA’DAKİ İKLİM TİPLERİ

• Dünya üzerinde çok farklı iklim tipleri vardır.

• Bu iklim tiplerinin oluşumunda sıcaklık ve yağış koşulları belirleyici olur.

• Çok büyük alanları etkileyen iklimlere Makroklima, makroklimalar içinde farklı özellik gösterenlere ise Mikroklima alanları denir. 

İKLİM KUŞAKLARI
SICAK KUŞAK İKLİMLERİ	ILIMAN  KUŞAK İKLİMLERİ	SOĞUK  KUŞAK İKLİMLERİ
EKVATORAL İKLİM SAVAN İKLİMİ MUSON İKLİMİ ÇÖL İKLİMİ	AKDENİZ İKLİMİ OKYANUSAL İKLİM ILIMAN KARASAL İKLİM SERT KARASAL İKLİM	TUNDRA İKLİMİ  KUTUP İKLİMİ

1. SICAK KUŞAK İKLİMLERİ

a. Ekvatoral İklim

• Ekvator çevresinde, 0°-10° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür.

• Amazon ve Kongo Havzaları, Gine Körfezi kıyıları, Malezya ve Endonezya görüldüğü yerlerdir.

• Sıcaklık yıl boyu ortalama 25°C civarındadır.

• Sıcaklık farkı az, yağış çok ve düzenlidir.

• Bitki örtüsü Ekvatoral Yağmur Ormanları’dır. 

b. Savan İklimi (Yazı Yağışlı Tropikal İklim)

• Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde görülür.

• Yıllık ortalama sıcaklık 20-23°C civarındadır.

• Yıllık sıcaklık farkı ise 6-8 °C’dır.

• Yaz ayları yağışlı kış ayları kuraktır. Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır. 

• Bitki örtüsü savan adı verilen yüksek boylu ot topluluklarıdır.

c. Muson İklimi

• Hindistan, Çin, Tayland, Vietnam ve Japonya’da görülür.

• Yıllık ortalama sıcaklık 15-20 °C civarındadır.

• Yıllık sıcaklık farkı ise 10 °C civarındadır.

• Yaz ayları yağışlı, kış ayları kuraktır

• Yıllık yağış miktarı 2.000 mm

• Bitki örtüsü, kışın yaprağını döken muson ormanlarıdır. 

d. Çöl İklimi

• Dönenceler çevresinde, Asya ve Kuzey Amerika’da karaların iç kısımlarında ve Güney Amerika’nın güneyinde görülür.

• Yıllık ortalama sıcaklık 30-35 °C civarındadır.

• Günlük sıcaklık farkları çok yüksektir. ( 30-50°C ) 

• Yıllık yağış 150 mm’nin altındadır.

• Bitki örtüsü, bazı kurakçıl otlar ve kaktüs gibi bitkilerdir.

2. ILIMAN KUŞAK İKLİMLERİ

a. Akdeniz İklimi

• 30°-40° enlemleri arasında kıyı bölgelerinde görülür.

• Akdeniz çevresinde, Kuzey Amerika’nın Kaliforniya kıyılarında, Güney Amerika’da Şili’nin orta kesimlerinde, Portekiz’in güneyinde, Afrika’nın güneyinde Kap bölgesinde, Avustralya’nın güneydoğu ve güneybatısında görülür.

• Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. 

• En fazla yağış kışın en az yağış yazın görülür.

• 600-1000 mm yağış alır.

•  Yıllık ortalama sıcaklık 15-20 °C’dir.

• Doğal bitki örtüsü Kızılçam ormanlarıdır. Kızılçamların tahrip edildiği yerlerde ise Maki denen çalı türleri oluşur. 

b. Okyanusal İklim

• 30°-60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür.

• Avrupa’nın batısında, Kuzey Amerika’nın kuzeybatısında, Şili’nin güneyinde, Avustralya’nın kuzeydoğusunda ve Yeni Zelanda’da etkilidir.

• Yazları serin kışları ılıktır.

• Yıllık sıcaklık ortalaması 10-15 °C civarındadır.

• Yağış rejimi düzenlidir. Her mevsim yağış almasına rağmen en çok sonbaharda yağış alır.

• Bitki örtüsü karışık ormanlardır. 

c. Ilıman Karasal İklim (Step İklimi)

• Orta kuşak karalarının iç kısımlarında görülür. 

• Türkiye, ABD, Meksika, Arjantin, Avustralya gibi ülkelerde görülür.

• Yazları sıcak ve kurak; kışları soğuktur.

• Yıllık sıcaklık ortalaması 8-12 °C

• Yağış miktarı 300-500 mm arasındadır.

• Bitki örtüsü yazın sararan Step/Bozkır’dır.

d. Sert Karasal İklim

• Sibirya, Kanada ve Doğu Avrupa’da etkili olur.

• Yazlar kısa ve serin, kışlar ise oldukça uzun, soğuk ve serttir.

• Yıllık sıcaklık ortalaması 0-10 °C

• Yağış miktarı 500-600 mm arasındadır.

• Yağışlar en fazla yaz, en az ise kış mevsimlerinde düşer.

• Bitki örtüsü Tayga denilen iğne yapraklı ormanlardır.

3. SOĞUK KUŞAK İKLİMLERİ

a. Tundra İklimi

• Kanada ve Sibirya’nın kuzey kesimleri, Avrupa’nın kuzey kıyıları, Grönland’ın kıyı kesimleri ile orta kuşaktaki yüksek dağlarda etkilidir.

• Yıllık sıcaklık ortalaması 0 °C’un altındadır.

• Yağış miktarı 200-250 mm kadardır. En fazla yazın yağış alır.

• Doğal bitki örtüsü Tundra denen yosun ve otlardır.

b. Kutup İklimi

• Kutup bölgelerinde görülen kutup iklimi, Kuzey Kutbu çevresinde, Grönland’ın iç kesimlerinde ve Antarktika kıtasında etkili olur.

• Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0 °C’un altındadır.

• Yağış çok azdır.

• Bitki örtüsü yoktur.

Grönland, Kuzey Kutup çevreleri, Antarktika, Patagonya gibi soğuk bölgeler de çöl olarak adlandırılmaktadır. ( Soğuk Çöller )

ÜLKEMİZDE İKLİM

1. TÜRKİYE’NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

a. Mutlak Konum  

• Türkiye 36°- 42° Kuzey paralelleri arasında yer alır.

• Orta kuşağın güney yarısındadır.

• Hem sıcak hem de soğuk iklimlerden etkilenir.

• Genel olarak Akdeniz iklim bölgesinde olduğu kabul edilir.

MUTLAK KONUMUNDAN DOLAYI TÜRKİYE’DE Türkiye’de dört mevsim belirgin olarak yaşanır.  Güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık ortalamaları azalır. Güneyden esen rüzgârlar sıcaklık değerlerini arttırırken kuzeyden esenler sıcaklık değerlerini düşürür.

b. Göreceli Konum

• Türkiye Asya, Avrupa ve Afrika’nın birbirine en çok yaklaştığı yerde bulunur.

• Üç tarafı denizlerle çevrilidir.

• Kuzeyini ve güneyini kapatan sıradağlar vardır.

• Batısından doğusuna doğru yükselti artar.

• Bu sebeplerden birbirinden farklı birçok iklim yaşanır.

c. Çevresindeki Denizlerin Etkisi

• Ülkemizin üç tarafı denizlerle çevrili olduğu için kıyılar daha nemli ve ılıman bir iklime sahipken, iç kesimler daha kurak ve sert iklimler yaşar.

d. Çevresindeki Kara Kütlelerinin Etkisi

• Arabistan, Afrika ve Suriye’deki çöller ile kuzeyinde yer alan Sibirya Ülkemiz iklimi üzerinde etkili olur. 

• Yazın Afrika ve Arabistan Türkiye’nin sıcaklığını yükseltirken, kışın Sibirya ülkemizin sıcaklığını düşürür.

e. Yeryüzü Şekillerinin Etkisi

• Türkiye’nin yeryüzü şekillerinin çeşitliliği fazla olduğu için iklim çeşitliliği de fazladır. 

• Dağların doğu batı yönlü uzanması, kuzey ve güney kıyılarında deniz etkisinin iç kesimlere sokulmasına engel olur.

• Bakı etkisi nedeniyle güney yamaçlar genellikle kuzey yamaçlardan daha sıcaktır.

• Yükseltiden dolayı ülkenin doğusunda sıcaklık ortalamaları düşüktür.

f. Çevresindeki Basınç Merkezlerinin Etkisi

TÜRKİYE’DE ETKİLİ OLAN BASINÇ MERKEZLERİ
YAZ MEVSİMİNDE		KIŞ MEVSİMİNDE
ASOR DYB	BASRA TAB	İZLANDA DAB	SİBİRYA TYB
Dinamik kökenli yüksek basınç alanıdır. Yıl boyu etkili olmakla birlikte en fazla yazın etkili olur. Yazın etkili olduğunda kuraklığa sebep olur.	Termik kökenli alçak basınç alanıdır. Yazın etkili olur. Karasal, sıcak ve kurudur. Türkiye'ye güney ve güneydoğudan girer.	Dinamik kökenli alçak basınç alanıdır. Kışın etkili olur. Etkili olduğu dönemde ılık ve yağışlı bir ortam oluşturur. Cephesel yağışların oluşumunda etkilidir.	Termik kökenli yüksek basınç alanıdır. Kışın etkili olur. Karasal, soğuk ve kurudur. Türkiye'ye doğu ve kuzeydoğudan girer.

2. TÜRKİYE’DE İKLİM ELEMANLARI

İklim Elemanları: Sıcaklık, Basınç ve Rüzgarlar, Nem ve Yağış’tır. Bir yerde iklimin değişmesinin bu elemanlar belirler.

a. Sıcaklık

TÜRKİYE’DE SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
ENLEM	KARASALLIK DENİZELLİK	YÜKSELTİ	HAVA KÜTLELERİ	YER ŞEKİLLERİ

1. Yıllık Ortalama Sıcaklık Dağılışı

• Türkiye’de yıllık ortalama sıcaklıklar 3 °C ile 20 °C arasında değişir.

• Türkiye ortalaması 8 °C’dir.

• En yüksek sıcaklıklar Akdeniz ve Ege kıyıları ile Güneydoğu Anadolu’da görülür.   İskenderun (19,5 °C)

• En düşük sıcaklıklar KD Anadolu’da karşımıza çıkar. Sarıkamış’ta  (3 °C)

• Sıcaklıklar genel olarak güneyden kuzeye doğru düşer. ( Enlem etkisi ile )

• Kıyılar aynı enlemlerdeki iç bölgelerden daha sıcaktır. ( Karasallık-Denizellik)

• Batıdan doğuya doğru gidildikçe sıcaklık azalır ( Yükseltinin etkisi ile) 

2. Ocak Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

• Bu ayda en sıcak ortalamalar Güney Ege ve Akdeniz kıyılarında görülür.Anamur (11,4 °C), 

• Bu ayda ortalamanın 12°C’nin üstünde olduğu hiçbir bölgemiz yoktur.

• En düşük sıcaklık KD Anadolu’da karşımıza çıkar. Kars ( – 10,3 °C)

3. Temmuz Ayı Ortalama Sıcaklık Dağılışı

• Bu ayda Türkiye’nin büyük kesiminde sıcaklık ortalaması 20°C Nin üstündedir.

• En yüksek sıcaklıklar Güneydoğu Anadolu Bölgesinde karşımıza çıkar. Şanlıurfa (31,9 °C)

• En düşük sıcaklıklar Kuzeydoğu Anadolu’da görülür. Kars (17,5 °C)

b. Güneşlenme Süresi

• Güneş'in gökyüzünde görülebildiği süreye güneşlenme süresi denir.

• Güneşlenme süresi uzun olursa güneşten gelen enerji fazla olur ve ısınma artar.

• Türkiye’de en uzun güneşlenme süresi GD Anadolu bölgesindedir.                        ( 3250 saat)

• Türkiye’de en kısa güneşlenme süresi Doğu Karadeniz bölümündedir.                ( 1750 saat) 

c. Don Olayı ve Önemi

• Sıcaklığın 0 °C'nin altına düştüğü günlere donlu gün denir.

• Donlu gün sayısı kıyılardan iç kesimlere doğru artar.

DONLU GÜN SAYISI
KIYILAR	İÇ BÖLGELER
AKDENİZ 1-2 GÜN EGE 9 GÜN KARADENİZ 12 GÜN MARMARA 21 GÜN	İÇ BATI ANADOLU 70-80 GÜN ORTA ANADOLU 100 GÜN DOĞU ANADOLU 150-180 GÜN

• Don olayı ulaşım, tarım, ticaret ve inşaat gibi sektörleri olumsuz etkiler.

d. Basınç ve Rüzgârlar

• Türkiye orta kuşakta yer aldığı için dönem dönem farklı basınç merkezlerinin etkisi altında kalır.

1. Türkiye’de Basınç 

TÜRKİYE’DE BASINÇ
YAZ MEVSİMİNDE	KIŞ MEVSİMİNDE
Asor DYB ve Basra TAB yazın ülkemizi etkileyen basınç merkezleridir. Bu hava akımları yaz mevsiminde Karadeniz kıyılarının yağışlı olmasına neden olur.  Bazı yıllarda Kuzey Afrika ve Arabistan üzerinden Subtropikal yüksek basınç etkili olur. Böyle olduğu yıllarda ülkemizde kavurucu sıcaklar ve kuru bir havanın etkili olduğu görülür.	Kış mevsiminde kuzeyden gelen soğuk hava ile güneyden gelen sıcak hava Türkiye üzerinde karşılaşır. Buna Akdeniz Tali cephesi denir. Kışların yağışlı geçmesini sağlar. İzlanda DAB etkili olursa: Soğuk ve yağışlı kışlar yaşanır. Sibirya TYB etkili olursa : Aşırı soğuk ve donla birlikte kar yağışı görülür.  İkisi birleşirse o yıl kış mevsimi güneşli ve yağışsız olur.

2. Türkiye’de Rüzgârlar

Tabloda mavi renkle gösterilenler SOĞUK YEREL RÜZGARLARDIR. Tabloda kırmız  renkle gösterilenler SICAK YEREL RÜZGARLARDIR

• Türkiye konumundan dolayı genel olarak Batı Rüzgarlarının etkisi altındadır.

• Ülkemizde meltem rüzgarları görülür. Ege bölgesinde deniz meltemine İMBAT denir. 

• Toroslar ve Kuzey Anadolu dağlarında Fön Rüzgarları da görülür.

e. Nemlilik ve Yağış

• Türkiye’de en yüksek bağıl nem Karadeniz ve Marmara’nın kıyı kesimlerinde görülür. ( %70-80) 

• En düşük olduğu yerler ise Tuz Gölü’nün çevresi ile Güneydoğu Anadolu’nun güneyidir.  (%40-50) 

1. Oluşumlarına Göre Yağış Tipleri 

TÜRKİYE’DE OLUŞUMLARINA GÖRE YAĞIŞ TİPLERİ
KONVESİYONEL (YÜKSELİM) YAĞIŞLARI	OROGRAFİK ( YAMAÇ )  YAĞIŞLAR	CEPHESEL ( FRONTAL) YAĞIŞLAR
İlkbahar ve yaz mevsimlerinde iç kesimlerde toprak hızla ısınır. Isınan hava yükselir. Böylece yükselim yağışları oluşur. İç Anadolu’da ilkbaharda görülen bu yağışa kırkikindi yağmurları denir.	Havanın bir dağ yamacı boyunca yükselmesi ile oluşan yağış türüdür. Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağlarının yamaçlarında mevsimden bağımsız olarak bu yağış türü görülür.	Farklı sıcaklıktaki hava kütlelerinin karşılaştığı yerlerde cephe yağışları oluşur. Sonbahar ve kış mevsimlerinde Marmara, Karadeniz, Ege ve Akdeniz kıyılarında görülür.

2. Yağış Çeşitleri ve Önemi

• Türkiye’de görülen yağışın büyük çoğunluğu yağmur şeklindedir. Yağmur aniden bastırır ve çok yağarsa sellere neden olur. 

• Kış mevsiminde görülen yağışlar çoğunlukla kar şeklinde olur. 

• Kıyılardan iç kesimlere doğru kar yağışı ve karın yerde kalma süresi artar.

• Kar yağışı ulaşımı olumsuz etkilediği gibi çığ düşmelerine de neden olabilir.

• Dolu, çiy, kırağı ve kırç da diğer yoğuşma türleridir. Çiy dışında tüm oluşumlar tarımı olumsuz etkiler. 

3. Yağışın Dağılışı

• Türkiye’de yağış miktarı ile yer şekillerinin uzanış yönleri bağlantılıdır. 

• Dağların denize paralel olduğu yerlerde yağış fazlayken çukurda kalmış iç bölgelerde yağış az olur.

• En fazla yağış Rize ve çevresinde, en az yağış ise Tuz gölü ve Iğdır çevrelerinde görülür. 

4. Yağış Rejimleri 

• Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölümü hariç diğer yerlerde yağış düzensizdir.

• Erzurum, Kars ve Ardahan çevreleri hariç en az yağış yaz mevsiminde görülür.

• Türkiye’nin büyük bölümünde en fazla yağış kışın cephe oluşumuna bağlı olarak düşer.

Yağış Rejimleri	En Yağışlı Mevsim	En Az Yağışlı Mevsim	Yağış Türü ve Tipi
Karadeniz Yağış Rejimi	sonbahar	ilkbahar	Yağmur/Orografik yağışlar
Akdeniz Yağış Rejimi	kış	yaz	Yağmur/Cephe yağışları
Karasal Yağış Rejimi (Orta Anadolu)	ilkbahar	yaz	Yağmur-Kar/Konveksiyonel yağışlar
Karasal Yağış Rejimi (Kuzeydoğu Anadolu)	yaz	kış	Kar/Konveksiyonel yağışlar
Marmara Yağış Rejimi	kış	yaz	Yağmur-Kar/Orografik Cephe yağışları

* Türkiye’de yağışın mevsimlere göre dağılışı, yağış türleri ve tipleri

5. Sis Olayı ve Önemi

• Ülkemizde yeryüzü şekillerinin çeşitli olması nedeniyle sis olayına hemen her yerde rastlamak mümkündür.

• Karadeniz kıyılarında her mevsim, Orta ve Doğu Anadolu’da daha çok kış ve ilkbahar mevsimlerinde sis olayı görülür

• Sis olayının ülkemizde en fazla görüldüğü alan Marmara Denizi ve çevresidir.

• Sis görüş mesafesini etkileyerek ulaşımı aksatır. Bazen solunum yolu rahatsızlıklarına neden olur.

6. Kuraklık ve Önemi

• Bir bölgenin normalden uzun bir süre ortalamaların altında yağış almasına kuraklık denir. 

• Kuraklık yeraltı suyu seviyesini azaltır ve toprağın nemini düşürür. 

• Türkiye’de kuraklığın en şiddetli görüldüğü alanlar : Tuz Gölü çevresi, Malatya ve Iğdır yöreleri, Ergene Havzası ve Güneydoğu Anadolu’dur.

• Kuraklık tarımsal üretimde verimi düşürür. Bu nedenle sulamaya ihtiyaç duyulur. 

3. TÜRKİYE’DE İKLİM ÇEŞİTLERİ

• Türkiye ılıman kuşakta yer alır. Dört mevsim belirgin görülür.

• Genel hatları ile Türkiye’de üç iklim görülür. Bunlar Karadeniz iklimi, Karasal iklim ve Akdeniz iklimidir.

a. Karadeniz İklimi

• Kuzey Anadolu Dağlarının Karadeniz kıyılarında görülür. Ilıman Okyanusal İklime benzer.

• Yazları serin, kışları ılık ve her mevsimi yağışlıdır.

• En fazla yağış Sonbaharda en az yağış ilkbaharda düşer.

• Yıllık ortalama sıcaklık 14-15 °C

• Yıllık yağış miktarı 700-2.300 mm 

KARADENİZ İKLİMİNE AİT İKLİM TİPLERİ
D.KARADENİZ TİPİ	ORTA KARADENİZ TİPİ	BATI KARADENİZ TİPİ	KARADENİZ ARKASI TİPİ
Türkiye’nin en fazla yağış alan yeridir. En fazla yağış sonbaharda, en az yağış ise ilkbaharda düşer. Yıllık yağış miktarı (Rize, 2.311 mm) fazladır.	Orta Karadeniz, Doğu ve Batı Karadeniz’e göre daha az yağış alır Dağların yükseltisinin az olması etkili Orta Karadeniz’de en fazla yağış kışın, en az yağış yazın düşer	Yıllık yağış miktarı da Orta Karadeniz’den fazla, Doğu Karadeniz’den azdır Batı Karadeniz’de en fazla yağış sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür	Deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde görülür. Sıcaklık düşer ve yağış azalır. Yıllık yağış miktarı ise 450-500 mm civarındadır

b. Akdeniz İklimi

• Akdeniz, Marmara, Ege ve Güneydoğu Anadolu’da karşımıza çıkar.

• Üç iklim tipine ayrılır.

AKDENİZ İKLİMİ TİPLERİ
AKDENİZ TİPİ	EGE TİPİ	MARMARA TİPİ
Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. En fazla yağış kış, en az yağış ise yaz mevsiminde düşer. Yıllık yağış ortalaması 600-1.150 mm Kar yağışı nadiren görülür Yıllık sıcaklık ortalaması 15-18 °C	Kuzeye doğru gidildikçe yıllık ortalama sıcaklıklar azalmaktadır. Bu iklim tipinin etkisi dağlar kıyıya dik olduğu için iç kesimlere kadar sokulabilmektedir.	Yazlar daha serin, kışlar ise daha soğuk ve kar yağışlı geçer. Bitki örtüsü; kızılçam ormanları, maki ve gariglerdir.

c. Karasal İklim

• Ülkemizin orta, doğu ve güneydoğusu ile Trakya ve Batı Anadolu’nun iç kesimlerinde görülür.

KARASAL İKLİM TİPLERİ
ORTA ANADOLU TİPİ	GD ANADOLU TİPİ	TRAKYA TİPİ	DOĞU ANADOLU TİPİ
Orta Anadolu ile İç Ege ve Göller Yöresi'nde görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır En fazla yağış ilkbaharda, en az ise yazın düşer Bitki örtüsü bozkırdır. Yüksek kesimlerde seyrek meşe ormanları yer alır.	Yazları çok sıcak ve kurak; kışları ise ılık, nadiren soğuk ve yağışlıdır. En fazla yağış kışın, en az yağış ise yazın düşmektedir Orta Anadolu’dan daha fazla yağış almasına rağmen yaz sıcaklığı ve şiddetli buharlaşma nedeniyle ülkemizde görülen en kurak iklimdir	Ergene Havzası'nda görülen yazları sıcak, kışları soğuk geçen iklimdir. En fazla yağış sonbahar ve kış mevsimlerinde, en az yağış ise yazın düşmektedir. Doğal bitki örtüsü bozkırdır.	Erzurum, Kars, Ardahan çevrelerinde görülen iklim tipidir. Yılın yaklaşık 5-6 aylık bölümünde don olaylarına rastlanır.   En fazla yağış ilkbahar ve yaz mevsimlerinde, en az yağış kış mevsiminde görülür  Doğal bitki örtüsü çayırlardır.