10. SINIFLAR COĞRAFYA DERSİ YERYÜZÜNDEKİ TOPRAK ÖRTÜSÜ KONUSU ÖZETİ

 

 YERYÜZÜNDEKİ TOPRAK ÖRTÜSÜ

1. TOPRAK ÖRTÜSÜ

• Topraklar katı, sıvı ve gazlardan oluşur.

TOPRAĞIN İÇİNDE NELER VAR?
KATI	SIVI	GAZ	ORGANİK	İNORGANİK
Taşların ayrışması sonucu ortaya çıkan maddelerle canlı kalıntıları.	Toprak yapısı içindeki su ve nem.	Gözenekleri arasındaki hava.	Köstebek Fare Solucan Mikroorganizma	Mineraller Kayaçların ayrışmış parçaları.

KAYAÇLARIN AYRIŞMASININ YOLLARI
FİZİKSEL (MEKANİK)  AYRIŞMA	KİMYASAL ÇÖZÜNME
Kayaçların yapısında değişiklik olmadan meydana gelen ayrışmaya fiziksel ayrışma denir.   Sıcaklık farkı arttıkça bu tür ayrışma artar. Bu tür ayrışmaya daha çok çöllerde rastlanır. Dış kuvvetler, buz çatlatması, tuz çatlatması ve kök çatlatması da fiziksel ayrışmayı hızlandıran etmenlerdir.	Su, gazlar ve sıcaklığın etkisiyle kayaçlarda meydana gelen çözünmeye kimyasal çözünme denir. Suyun çok olduğu yerlerde bu tür çözünme fazla olur. Ekvatoral iklim, okyanusal iklim bölgelerinde sık rastlanır. Karstik bölgelerde daha hızlı olduğu gözlemlenir. Kalker-Jips ve Kayatuzu.

2. TOPRAK OLUŞUMU

TOPRAK OLUŞUMUNU ETKİLEYEN ETMENLER
İKLİM	ORGANİZ- MALAR	YERŞEKİL- LERİ	ANA MATERYAL	ZAMAN

a. İklim

• İklim elemanlarından sıcaklık ve yağış toprak oluşumunda çok önemlidir.

• Sıcaklığın yüksek ve yağışın fazla olduğu yerlerde toprak oluşumu hızlı olur.

• Toprağın katmanları da iklim elemanlarına göre şekillenir. Örnek olarak yağışın çok olduğu yerlerde yüzeydeki kireç ve tuzlar toprağın alt kısımlarına geçerken kurak bölgelerde tam tersi olur.

b. Organizmalar

• Bitki ve hayvan kalıntıları toprağı besler. ( Humus )

• Bitkiler toprak erozyonunu önler. 

• Yağışların toprağa sızmasını kolaylaştırırlar

c. Yer Şekilleri

• Eğimin fazla olması toprak oluşumunu olumsuz etkiler.

• Düz ve çukur alanlarda toprak kalınlığı fazla olur. 

• Bakı durumu sıcaklık ve yağış şartlarını değiştirdiği için farklı toprakların oluşmasına neden olur.

• Yüksek yerlerde sıcaklık azaldığı için toprak oluşumu zorlaşır. Topraktaki canlı kalıntısı azalır.

d. Ana materyal

• Toprakların üzerlerinde oluştukları taşların cinsi de toprak oluşumunu etkiler.

• Örneğin kireçtaşı üzerinde oluşan topraklar granit ve kumtaşı üzerinde oluşan topraklara göre daha çok mineral içerir. 

e. Zaman

• Toprakların oluşumu binlerce yıl sürebilmektedir.

• Kalın bir toprak örtüsünün oluşması çok uzun zaman gerektirmektedir.

OLUŞUM ZAMANLARINA GÖRE TOPRAK ÇEŞİTLERİ
GENÇ TOPRAKLAR	OLGUN TOPRAKLAR	YAŞLI TOPRAKLAR

3. TOPRAĞIN KATMANLARI

• Toprak katmanlarına “Horizon” denir. 

TOPRAKLARIN KATMANLARI
O HORİZONU	A HORİZONU	B HORİZONU	C HORİZONU	D HORİZONU
Canlı kalıntılarından oluşan “Humus” katı.	Yıkanma katı Bitki Kökleri Mikroorganizma Solucanlar Tuz ve kireç	Birikme katı A katından gelen kireç ve tuzlar burda birikir.	Ayrışma katı Anakayadan ayrışan parçalar bu horizonda bulunur.	Anakaya

4. TOPRAKLARIN SINIFLANDIRILMASI

TOPRAK TİPLERİ
ZONAL TOPRAKLAR	İNTRAZONAL TOPRAK	AZONAL TOPRAKLAR
LATERİT TOPRAKLAR TERRA ROSSALAR KAHVERENGİ ORMAN T. KAHVERENGİ BOZKIR KESTANE RENGİ ORMAN TOPRAKLARI PODZOLLER ÇERNOZYOMLAR ÇÖL TOPRAKLARI TUNDRA TOPRAKLARI	HİDROMORFİK HALOMORFİK KALSİMORFİK	ALÜVYAL KOLÜVYAL LİTOSOL REGOSOL LÖS  MOREN

 a. Zonal Topraklar

• İklim ve bitki örtüsü sayesinde oluşan topraklardır.

• Sıcaklık ve yağış şartları bu tip toprakların oluşumunda belirleyici olur.

Lateritler

• Bu topraklar Ekvatoral Yağmur Ormanları bölgesinde görülürler.

• Bu bölgede sıcaklık, yağış, toprak oluşumu ve kimyasal çözünme hızlıdır.

• Humus azdır.

• Demir oksitten dolayı rengi kiremit rengidir.

Kırmızı Akdeniz Toprağı (Terra rossa)

• Akdeniz ikliminin yaşandığı yerlerde oluşan topraklardır. 

• Kalker ana kaya üzerinde oluşan bu topraklar demir oksit nedeniyle kiremit rengine sahiptir. 

Kahverengi Orman Toprağı

• Orta kuşaktaki Yapraklarını Döken Ormanların bulunduğu bölgenin topraklarıdır. 

• Bu toprağın üst kısmı humus bakımından zengin olduğundan rengi koyudur.

Kahverengi Bozkır Toprağı

• Bozkır bitki örtüsü altında oluşan bu toprakların ( 250-400mm )  humus oranı azdır.

• Tahıl tarımı ve mera için elverişlidir.

Kestane Renkli Bozkır Toprağı

• Bozkır, bitki örtüsü altında oluşan bu topraklar (400-600mm) humus bakımından zengin ve tahıl tarımına elverişlidir.

Podzoller

• Bu topraklar soğuk ve nemli bölgelerdeki iğne yapraklı orman bitki örtüsü altında oluşur. 

• Yıkanmadan dolayı kül rengine sahiptir.

• Kanada ve Sibirya’da görülür.

Çernezyomlar

• Karasal iklimin çayır bitki örtüsü altında oluşan bu topraklar, organik madde bakımından zengin ve koyu renklidir. 

• Renginden dolayı kara topraklar da denir. 

• Zonal toprakların içinde en verimli olan toprak budur.

Tundra Toprakları

• Kutup altı iklimde görülen topraklardır.

• Kanada, İskandinavya ve Sibirya’da görülür.

• Kalınlığı azdır.

• Toprağın üst kısmı yılın büyük bölümünde donmuş haldedir. Alt kısmı ise yıl boyu donmuş haldedir.

• Liken, yosun gibi bitkiler ( Tundralar ) yetişen bu topraklar verimli değildir.

Çöl Toprakları

• Kurak bölgelerin kısıtlı bitki örtüsü altında oluşan topraklardır.

• Verimsiz ve kum oranı yüksektir. 

• Tarımsal değeri yoktur.

b. İntrazonal Topraklar

• İntrazonal topraklar iklimden çok çevresel şartlardan dolayı oluşan topraklardır. 

• Ana kayadaki taşların özelliği ve yer şekilleri bu toprakların oluşumunda önemli rol oynarlar.

Hidromorfik Topraklar

• Su oranı yüksek olan topraklardır. 

• Taban suyunun yüzeye yakın olduğu yerlerde oluşurlar.

• Çukur alanlarda rastlanır.

Halomorfik Topraklar

• Kurak ve yarı kurak bölgelerde oluşurlar.

• Yağışın az olması ve buharlaşmanın fazla olması bu toprakları “Tuzlu” yapar.

Kalsimorfik Topraklar

• Ana kayanın kireçli olduğu yerlerde görülürler. 

KALSİMORFİK TOPRAKLAR
RENDZİNALAR	VERTİSOL TOPRAKLAR
Kireçli ve marnlı arazilerde oluşurlar.	Killi ve kireçli arazilerde oluşurlar. Kurak dönemlerde çatlayan bu topraklara dönen topraklar da denir.

c. Azonal Topraklar

• Horizonları gelişmemiş topraklardır.

• Dış kuvvetlerin taşıyıp biriktirmesi sonucu oluşurlar.

Alüvyal Topraklar

• Akarsuların taşıyıp biriktirdikleri topraklardır.

• Kalınlıkları fazladır. Horizonları yoktur.

• Mineral bakımından zengin ve verimli topraklardır.

• Bu tipteki topraklara delta, ova ve vadi tabanlarında rastlamak mümkündür. 

Kolüvyal Topraklar

• Eğimli yamaçların alt kısımlarında oluşan topraklardır. 

• Bu topraklar iri tanelidir.

Litosoller

• Yamaçlarda ince materyaller taşınıp gidince taşlı topraklar kalır. Bu tip topraklara litosoller denir. Tarımsal değeri azdır.

Regasoller

• Kum depolar arasında oluşan kumlu topraklardır.

Lös

• Rüzgarların taşıyıp biriktirmesiyle oluşan ince unsurlu ve gevşek yapılı topraklardır.

Moren

• Buzulların taşıyıp biriktirmesi sonucu oluşan topraklara verilen addır. Yüksek enlemlerde ve buzul etkisindeki dağlarda görülür.