ÜNİTE-2 ANADOLU’DA İSLAM
KONU-1: TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLMALARI:
Türklerin Müslüman olmadan önce din anlayışlarının Şamanizm veya Tengrizm olarak sunulması doğru bir bilgi değildir. Bilinen en gerçeğe uygun bilgi, Gök Tengri’ye inanan ve putlara tapmayan bir millet olmasıdır.
İslam dini ile Emeviler döneminde tanışmışlardır. 680 yılında Semerkant’ı fetih etmişler, 699 yılında Hacca’ın birlikleri büyük kıyımlar yapmıştır. Arap olmayan Müslümanlara Emeviler “Mevali” ismini kullanıp aşağılamışlardır.
Abbasiler döneminde “Mevali” ye karşı ılımlı bir yaklaşım göstermeleri sayesinde Arap olmayan milletlerin Müslüman olmalarını sağlamıştır.
751 Talas Savaşı’nda Çinlilere karşı Abbasilerin yanında yer alan Türk milleti, bu savaşta gösterdiği başarı neticesinde Abbasiler tarafından yeni görevler verilerek önemli mevkiler elde etmeye başlamışlardır.
Tarihteki ilk Müslüman Türk devleti “KARAHANLILAR” olarak bilinir. İlk Müslüman Türk Hakanı ise “ Satuk Buğra Han (Ö.955)”
Anadolu ve Balkanlara İslam’ın yayılmasında Yesevilik, Bektaşilik ve Nakşibendlik ile Horasan Erenlerinin katkısı çok büyüktür. Ayrıca ribat, fütüvvet ve Ahilik teşkilatları önemli rol oynamıştır.
RİBAT: Sınır boylarında ve stratejik noktalarda askeri amaçla kurulan, lojistik ve gözlem kalelerine denir.
FÜTÜVVET: Delikanlılık, yiğitlik, cömertlik anlamına gelen gençlerin çoğunlukta olduğu sosyal ve ekonomik yönleri olan teşkilata denir.
AHİLİK: On üçüncü yüzyılda ortaya çıkan esnaf teşkilatına denir. “Kardeşim” anlamına gelir ve esnaf dayanışmasıdır.
KONU-2: DİNİ ANLAYIŞ VE KÜLTÜRÜMÜZÜN OLUŞMASINDA ETKİLİ OLAN BAZI ŞAHSİYETLER:
EBU HANİFE (Ö.767) (Numan b. Sabit) İMAM-I AZAM.
699 yılında Kufe’de doğmuştur. Aslen Türk’tür. Hammad b. Süleyman, İbrahim en-Nehai, Ebu Amr eş-Şabi ve Alakame b. Kays’tan ders almıştır. Hanefi Mezhebinin kurucu müçtehit imamıdır. Ayrıca kumaş ticareti ile uğraşan bir tüccardır.
Ehli Sünnet inancının oluşmasına zemin hazırlayan âlimlerin başında gelir. Ticaret ile halkın içerisinde bulunmasından dolayı fetvaları günlük yaşamın pratiğine daha uygun olmuştur.
Bizzat kendisi tarafından yazılan el-Fıkhu’l-ekber akaid ile görüşlerinin bulunduğu en önemli eseridir.
767. yılında Bağdat’ta vefat etmiş mezarı kendi ismi ile anılan Azimiye mahallesindedir.
CAFER es-SADIK (Ö. 765)
Hz. Ali’nin soyundan gelen Cafer es-Sadık, Caferi mezhebinin kurucusudur. Şii mezhebince masum kabule dilen on iki imamdan birisidir. Nakşibend ve Bektaşi tarikatlarında tarikat zincirinde onun ismine de yer verilmiştir. 765 yılında Medine’de Vefat etmiştir.
MATURİDİ (Ö. 944) Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed.
Aslen Türk olan İmam Maturidi, Özbekistan içerisinde Semerkant’ın yakınında olan Maturid isimli bir köyde doğmuştur. Hanefi âlimlerinin üçüncü kuşak âlimlerindendir. Fıkıh, tefsir ve akaid alanında çalışmalar yapmış olup İtikadi Mezhep Olan Maturidi mezhebinin kurucu müçtehit imamıdır.
Maturidi Mezhebi genelde Türk’ler arasında çokça itibar görmüştür. Ayrıca Türkiye, Afganistan, Pakistan, Malezya, Endonezya, Kafkaslar ve Balkanlar’da yaygınlaşmıştır.
Tevhid ve Tevilatü’l-Kur’an isimli iki eseri oldukça meşhur olmuştur. 944 yılında Semerkant’ta vefat etmiş ve oraya defnedilmiştir.
ŞAFİİ (Ö.820) Muhammed b. İdris eş-Şafii.
767 yılında Gazze’de doğmuştur. Soyu Hz. Peygamber Efendimizin dördüncü kuşak dedesi olan Abdulmenaf’a dayanır. Babası vefat edince Mekke’ye gelmiş ve burada çocuk yaşta ilim tahsiline başlamıştır. On üç yaşında Kâbe’de Kur’an okumaya başlayan çok zeki bir talebedir. Yirmi yaşında Medine’ye gitmiş ve Malik b. Enes ile görüşmüştür. Yemen’e gider oradan da Mısıra geçmiştir. 820 yılında Mısır’da vefat etmiştir.
Risale en meşhur kitabıdır. Ayrıca Şafii mezhebinin kurucu müçtehit imamıdır.
EŞ’ARİ (Ö.936) Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail:
873 yılında Basra’da doğmuştur. Hocası Ebu Ali El-Cübbai etkisiyle öncelikle Mutezile mezhebini benimsemiştir. Elli yaşından sonra Ehli Sünnet itikadına geçiş yapıp Sünni Mezhebe geçmiştir. Hadis, tefsir, fıkıh, fıkıh usulü, cedel ve kelam ilimleri ile meşgul olmuştur.
Maliki, Şaffi ve Henbeli mezheplerini detaylı bir biçimde incelemiştir. Eş’ari mezhebi Maturidi mezhebi ile paralellik gösterir. İkisi de Sünni itikada mensuptur.
Yüzden fazla eser yazmış olup en meşhurları Makalat ve el-İnbane olarak kelam ilmi için kaynak kitaplardan sayılmıştır.
AHMET YESEVİ (Ö.12. yy.)
Batı Türkistan’ın Çimkent şehrinin doğusunda bulunan Sayram kasabasında doğmuştur. Eğitimine Yesi’de başlamıştır ve kendisine Yesevi ismi verilmiştir. Arslan Baba, Şeyh Yusuf’tan ders almıştır.
Türkistan’da kuvvetli bir İslamlaşma hareketine büyük katkı sağlamıştır. Arapça, Farsça bilen İslami ilimlere hâkim olan ve güçlü bir şairdir. Yesevilik tarikatının kurucusudur. Divan-ı Hikme adlı eseri en tanınmış eseridir.
MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ (Ö.1273) Muhammed b. Muhammed
Horasan’ın Belh şehrinde dünyaya gelmiştir. Babası Bahaeddin Veled birçok âlim yetiştirmiş bir soya aittir. Sultan Alâeddin’in daveti üzerine Konya’ya yerleşmiştir. Aslanapa Medresesinde ders vermeye başlamıştır. Mevlevi tarikatının kurucusu olarak kabul edilir.
Seyyid Burhaneddin, İbnü’l-Arabi, Sadettin Konevi den ders almıştır. Ayrıca Şems-i Tebrizi’den çok etkilenmiştir. 1273 te öldüğü güne vasiyeti üzerine “Şeb-i Aruz” düğün gecesi diye anılmıştır.
Eserlerinin en önemlileri: Divan-ı Kebir, Mesnevi, Fihi ma fih olarak gösterilir.
AHİ EVRAN (Ö.13. yy.) Mahmut b. Abbas “Şeyh Nasuriddin”
Asya da doğmuş Horasan erenleri ile birlikte Anadolu’ya göç etmiştir. Öncelikle Denizli, Konya ve Kayseri’de yaşammış, en son olarak Kırşehir’e yerleşmiştir.
Onun en büyük başarısı, esnaf ve zanaatkârları iyi organize etmesi, bir çatı altına toplayıp çıraklık, kalfalık ve ustalığı tasavvufi bir ahlak çerçevesinde bir sisteme kavuşturmasıdır. 13. Yüzyıl da Kırşehir’de vefat etmiştir.
HACI BEKTAŞ-I VELİ (Ö.1271)
Hayatı hakkında bilgi çok azdır. Sulucakarahöyük’te çobanlık yaparak yaşantısını devam ettirdiği rivayet edilir. Baba Resul’den ders almış ve Ahmet Yesevi’nin halifesi olarak bilinir. Ürgüp ve yöresinde yerli Rum halk ile Moğol istilacılar arasında İslam’ı yayması ile meşhurdur. Hristiyanlar arasında “Aziz Charalambos” olarak anılır.
Gaziler üzerindeki etkisi anlaşılınca yeni çeri ocakları Osmanlı Sultanları tarafından Hacı Bektaş-ı Veli ocağına bağlanmıştır. Alevi-Bektaşi anlayışının temellerini atmıştır. 1271 yılında Nevşehir’in Hacıbektaş ilçesinde vefat etmiştir.
YUNUS EMRE (Ö.1320)
Hayat hikâyesi menkıbelerle örülüdür. Sarıköy de yaşayan fakir bir çiftçi çocuğu iken, buğday almak üzere Hacı Bektaş-ı Velinin yanına gider, onun buğday mı? Nefes mi? Sorusuna buğday cevabını verse de pişman olup döndüğünde dergâha kabul edilmez. Tapduk Emre’ye gitmesi söylenir. Tapduk Emre’nin dergâhına kırk yıl odun taşıyıp hizmet eder ve manevi olarak yetişir.
Dönemin âlimleri onun hakkında hep güzel sözler ile yâd etmişlerdir. Hoca Ahmet Yesevi’nin yolundan gidip şiir ve güzel söz ile yurdu dolaşır. Risaletü’n-Nushiyye ve Divanı meşhur eserleridir. 1320 de vefat etmiştir.
SARI SALTUK (Ö.1298) Seyyid Hasan oğlu Şerif Hızır
Anadolu ve Rumeli’nin fethinde birçok gazaya katılmış alperen bir kişidir. Cem Sultanın Emri ile Ebu’l Hay Rumi tarafından menkıbeleri yazılmıştır. Özellikle gazalarda kahramanlığı ve olağan üstü halleri dilden dile dolaşmıştır. Rumeli illerinde menkıbeleri dilden dile dolaşıp efsaneleşmiştir. Birçok yerde sarı Saltuk’a ait olduğu iddia edilen kabirler vardır. 1298 de öldüğü rivayet edilir.
HACI BAYRAM-I VELİ (Ö.1430) Ahmet oğlu Numan
Orhan Gazi döneminde Ankara da doğmuştur. Bayramiye tarikatının kurucusudur.Kara Medrese de müderrislik yapmış, Somuncu Baba (Ebu Hamıduddin Aksarayi) iktibas etmiştir. Çiftçilik ve ilim ile meşgul olmuştur. Toplam dört şiir bırakmıştır yazılı olarak. Fatih’in hocası Akşemsettin, Eşrefoğlu Rumi, Yazıcıoğlu Ahmet ve Muhammed yetiştirdiği en önemli talebelerindendir. 1430 yılında Ankara da vefat etmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder