10. SINIFLAR KIYILARDA OLUŞAN YER ŞEKİLLERİ

 KIYILARDA OLUŞAN YER ŞEKİLLERİ

• Kıyıdan itibaren denizin 200 m derinliğe kadar olan kısma Kıta Sahanlığı ya da Şelf Alanı denir. Dik kıyılarda Kıta Sahanlığı dar olurken eğimin az olduğu kıyılarda geniştir.  

Deniz suyunun hareketleri
Dalga	Akıntı	Gelgit

• Dalga, deniz suyunun salınım hareketidir.

• Dalgaların oluşumunda rüzgarın önemi büyüktür. Deprem ve volkanik olaylar da dalga oluşturur. 

• Dalgaların etkisiyle oluşan uçurumlu kıyılara Falez ya da Yalıyar denir.

• İki deniz arasında yoğunluk farkı, seviye farkı ve rüzgarların etkisiyle Akıntılar oluşur. 

Dalga ve akıntıların oluşturduğu kıyı şekilleri
kıyı oku	lagün	tombolo

• Kıyı oku, dalga ve akıntıların biriktirmesiyle oluşan, bir ucu karaya bağlı yığınaklardır. 

Bu birikintiler kıyıya paralel olarak gelişirse kıyı kordonu olarak adlandırılır.

Bu birikintiler koyun önünü kapatırsa, Lagün ( Deniz Kulağı ) oluşur. 

• Kıyı oklarının kıyıya yakın bir adayı kıyıya bağlaması sonucunda ada, yarımada hâline gelir. Bu tür şekiller tombolo ya da saplı ada olarak adlandırılır.

• Ayın çekim gücünün etkisi ile deniz ve okyanusların zaman zaman kabarıp geri çekilmesi olayına Gelgit denir. Bir yerde gelgit etkili olursa Denizin kara içlerine girdiği Haliç kıyı şekli oluşur.

YER ŞEKİLLERİNİN DİĞER OLUŞUM SÜREÇLERİ

a. Kütle Hareketleri

Kütle Hareketleri
Heyelan	kaya düşmesi	yer göçmesi

• Toprak örtüsünün, ayrışmış materyallerin ve kayaların eğim doğrultusunda yer değiştirmesine heyelan denir.

• Kaya düşmesi ise daha çok eğimli yamaçlarda meydana gelir. 

Yer göçmesi ise çoğunlukla karstik arazilerde görülür. Bu tür olaylar yer altı mağaralarının tavanlarının çökmesiyle gerçekleşir.

b. Kayaçların Ayrışması

Kayaçların Ayrışması
fiziksel ayrışma	kimyasal ayrışma

• Fiziksel  ayrışmada en önemli etmen sıcaklık farklarıdır. Sıcaklık farkının çok olduğu yerlerde ısınmayla genleşen kayaç yüzeyi, soğumayla büzülür. Zamanla kayaçtan parçalar kopar. Çöllerde çok görülür.

• Kimyasal ayrışmada, su önemlidir. Oksijenin, nemin etkisiyle bazı minerallerle kimyasal reaksiyona girmesi de bu tür ayrışmada önemli rol oynar. Kimyasal çözünme daha sıcak ve nemli bölgelerde gerçekleşir.

KIYI TİPLERİ

KIYI TİPLERİ
ALÇAK KIYILAR Gerisinde kıyı ovaları ve deltalar	YÜKSEK KIYILAR Gerisinde tepeler, dağlar ve platolar

OLUŞUMLARINA GÖRE KIYI TİPLERİ
Limanlı	Ria	Dalmaçya	Enine	Boyuna	Fiyort	Skyer	Mercanlı

Limanlı Kıyılar 

• Denizlerin eski bir akarsu vadisini işgal etmeleriyle oluşan kıyı tipidir. Açıklarda oluşan bir kıyı okunun dalgakıran vazifesi görmesiyle Limanlı kıyılar oluşur. Azak denizi örnek verilebilir.

Ria Tipi Kıyılar

• Akarsu vadileri denizlerin altında kalınca Ria Tipi Kıyılar oluşur. Bu tip kıyılarda koylar mevcuttur.

Dalmaçya Tipi Kıyılar

• Kıyıya paralel uzanan dağların olduğu kıyıların deniz suları altında kalmasıyla bazı dağ ve tepeler adalar şeklinde denizin içinde kalır, buna Dalmaçya Tipi kıyı denir. Adriyatik denizinde görülür.

Enine Kıyı Tipi

• Dağların denize dik uzandığı yerlerde, girintili ve çıkıntılı kıyılar oluşur. Buna Enine kıyı tipi denir. Ege kıyıları örnek olarak gösterilebilir. 

Boyuna Kıyı Tipi

• Dağların denize paralel uzandığı yerlerde, girinti ve çıkıntının az olduğu kıyılar oluşur. Doğal liman az, falez çoktur. Bu tip kıyıların kıta sahanlığı dar olur. 

Fiyort Tipi Kıyı

• Buzul vadilerinin denizin altında kalmasıyla oluşan kıyı tipine denir. Norveç kıyılarında örnekleri görülür. 

Skyer Tipi Kıyı

• Hörgüç Kayaların ve Morenlerin deniz sularının altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Macellan boğazının olduğu yerde örnekleri görülebilir. 

Mercanlı Kıyı Tipi

• Sığ ve sıcak sularda yaşayan Mercan adı verilen canlıların kabukları üst üste birikerek mercan adalarını ( Atol ) oluşturur. Bu tip kıyılara Avustralya yakınlarında rastlanır.