12. SINIFLAR COĞRAFYA DERSİ 1. BÖLÜM ÖZETİ
EKSTREM DOĞA OLAYLARI
Doğada canlıların yaşayabilmesi için belli bir uyum vardır. Bu uyum zaman zaman ufak değişiklikler gösterebilir. Doğanın düzenindeki ufak bozulmalar canlıların yaşamını fazla etkilemez. Ancak bazen doğa olayları sıradışı bir şekilde uç noktalara ulaşır. Bunlara EKSTREM DOĞA OLAYLARI denir.
1 Astronomi Kökenli Ekstrem Doğa Olayları
Uzayda ASTEROİT denilen dev göktaşları vardır. Asteroitler dünyaya çarparsa birkaç atom bombası etkisiyle büyük zarar verebilirler.
Günümüzden 65 milyon yıl önce Meksika’nın Yukatan yarımadasına düşen asteroit Dinozorların sonunu getirmiştir.
Asteroitlerden daha küçük göktaşlarına ise METEOR denir.
2 Meteoroloji Kökenli Ekstrem Doğa Olayları
a) Ekstrem Sıcaklıklar
Dünya Meteoroloji Örgütüne göre mevsim normallerindeki sıcaklıkların ortalama maksimum sıcaklıklardan 3 ila 5 derece üzerinde art arda 5 gün veya daha fazla süre ile devam etmesine sıcak hava dalgası denir.
Sıcak hava dalgaları can kayıplarına bile neden olmaktadır. ( 2003 Avrupa )
Sıcaklık değerlerinin mevsim normallerinin altına düşmesi ve düşük sıcaklıkların uzun bir süre devam etmesi de soğuk hava dalgası olarak ifade edilir. ( 2012 Avrupa )
b) Fırtınalar ve Tropikal Rüzgârlar
Saatteki hızları yaklaşık 60-120 km arasında değişen güçlü hava akımlarına fırtına denir.
Bu rüzgarlar şimşek, yıldırım, yağmur ve dolu yağışları bir arada görülürse buna da BORAN denir. ( 27 Temmuz 2017 İstanbul )
Yer yüzeyinin çok soğuk olduğu durumlarda yağan yağmurun yere düşer düşmez donmasıyla BUZ FIRTINALARI oluşur. (2014 Slovenya)
Saatte 118 km ve daha fazla hızla kendi etrafında dönerek esen rüzgârlara tropikal siklon denir. ( İrma Tropikal Siklonu )
Yeryüzüne kadar uzanan sarmal hareketlerle dönen rüzgârlara hortum denir. ( Kasım 2017 Antalya )
c) Şiddetli Yağışlar, Sel ve Taşkın
Dünyanın en fazla yağış alan yerleri Hindistan’dadır.
( masinram ve Çerapunçi )
Türkiye’de seller depremden sonra en fazla can alan ikinci doğal afettir.
d) Kuraklık
Kuraklık çeşitleri; meteorolojik, tarımsal ve hidrolojik kuraklıktır.
Senegal, Çad, Burkina Faso, Mali, Nijerya, Moritanya ile Nijer kuraklık tehlikesinin çok olduğu ülkelerdir.
3 Jeoloji ve Jeomorfoloji Kökenli Ekstrem Doğa Olayları
a) Volkanik Patlamalar
Volkanlar levha sınırlarda toplanmıştır. Bir yerde volkan patlaması olursa, lav akıntıları, volkanik küller, gazlar, laharlar (volkanik çamur) ve piroklastik maddeler ortaya çıkabilir.
Volkanik patlamalar sırasında deprem, tsunami ve seller oluşabilir.
1815 yılında Endonezya’daki Tambora volkanı patladığında Avrupa ve Kuzey Amerika bile etkilenmiş o yıl yaz mevsimi soğuk geçmiştir.
2010 İzlanda Eyjafjallajökull volkanından çıkan küller hava ulaşımını aksatmıştır.
b) Depremler
Tektonik, volkanik ve göçme olmak üzere üç çeşit deprem vardır. Tektonik depremler diğerlerinden daha fazla zarar verir.
Depremin verdiği hasar büyüklüğü ve şiddetiyle ilgilidir.
Dünya üzerinde sürekli deprem olur. Ancak yılda ortalama 75 büyük deprem olur hissedilen.
Nüfusun yoğun olduğu yerlerde depremin zararı daha fazla olmaktadır. Örneğin : 2010 Haiti depreminde 316 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
Ölçülebilen en şiddetli deprem 1960 yılında Şili’de yaşanmıştır. (Büyüklüğü 9,5)
c) Tsunami
Depremlerin oluşturduğu dev dalgalara tsunami denir.
Tsunami dalgaları gelmeden önce denizin suyu hızla çekilir.
Bundan 5-30 dakika sonra dev dalgalar gelir.
2011 de Japonya’da 9 büyüklüğünde bir deprem olmuştur. Bunun üzerine yüksekliği 30 metreyi bulan Tsunami dalgaları Honşu adasını vurmuştur.
Fukuşima Nükleer santrali arızalanmış ve nükleer sızıntı ortaya çıkmıştır.
d) Kütle Hareketleri
Yer kabuğu parçalarının yamaçlardan aşağıya doğru kütle halindeki hareketine KÜTLE HAREKETİ denir.
Heyelan, kaya düşmesi ve Toprak kayması olarak üç çeşidi vardır.
2017 Sierra Lione heyelanında birçok kişi hayatını kaybetmiş ve evlerinden olmuşlardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder