10.SINIFLAR DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ KONU ÖZETLERİ -1

ÜNİTE-1 ALLAH İNSAN İLİŞKİSİ

KONU-1: ALLAH İNANCI ve İNSAN

İnanma duygusu ve ihtiyacı doğuştan verilmiş bir özelliktir.  Fıtri (Genlerine kopyalanmış) bir özelliktir.

Rum Suresi 30. Ayet. “(Resulüm!) Sen yüzünü hanif olarak dine, Allah insanları hangi fıtrat üzere yaratmış ise ona çevir. Allah’ın yaratışında değişme yoktur. İşte dosdoğru din budur. Fakat insanların çoğu bilmezler.”

Peygamber Efendimiz bir hadisinde (Buhari, Cenaiz,80) “Her doğan (çocuk) fıtrat üzere doğar…” buyurmuştur.

 

KONU-2: ALLAH’IN VARLIĞI VE BİRLİĞİ

Allah’ın varlığının delilleri İslam âlimlerine göre aşağıda verildiği biçimde sınıflandırılmıştır.

A)     ONTOLOJİK DELİLLER: Sırf akıldan çıkartılan deliller

B)      KOZMOLOJİK DELİLLER VE TEOLOJİK DELİLLER: Dış alemden çıkartılan deliller

C)      DİNİ TECRÜBE VE AHLAK DELİLİ: İnsanın manevi ve ruh halinden çıkartılan deliller.

 

ALLAH’IN TEKLİĞİ (BİRLİĞİ):

TEKLİK: Nitelik ve nicelik bakımından eşi ve benzerinin olmaması.

Allah’ın varlığını tanıttığı ayetler:

“Şüphesiz, göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara yarar sağlayacak şeylerle denizde seyreden gemilerde, Allah'ın gökyüzünden indirip kendisiyle ölmüş toprağı dirilttiği yağmurda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve gökle yer arasındaki emre amade bulutları evirip çevirmesinde elbette düşünen bir topluluk için deliller vardır.”  ﴾164﴿ Bakara Suresi

“O, yaratıp şekillendiren, ahenk veren ve düzene koyandır. ﴾2﴿ O, (her şeyi) ölçüyle yapıp yönlendirendir. ﴾3﴿ O, yeşil bitki örtüsünü çıkaran, sonra da onları çürüyüp kararmış çerçöpe çevirendir.  ﴾4-5﴿” A’la Suresi

Allah’ın tekliği (Birliği) ile ilgili ayetler:

“Eğer yerde ve gökte Allah'tan başka ilahlar olsaydı kesinlikle ikisinin de düzeni bozulurdu. Demek ki, Arş'ın Rabbi Allah onların nitelemelerinden uzaktır, yücedir.”﴾22) Enbiya Suresi

“De ki: O, Allah birdir. Allah samedtir (Her şey O’na muhtaçtır. O, hiçbir şeye muhtaç değildir.) O, doğurmamış ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur.” İhlas Suresi 1-4 Ayetler.

 

 

KONU-3: ALLAH’IN İSİM VE SIFATLARI:

a)      Allah’ın İsimleri (Esmaü’l-Hüsna):

İsim: Allah’ın insanlar tarafından tanınması için onu nitelendiren kavramlara isim denir. Dini olarak Allah’ı tanıtan isimlere Esmaü’l-Hüsna denir.

 

Diyanet İşleri Başkanlığı İslam Ansiklopedisinde Allah’ın 99 ismi anlamları ile aşağıda bulunan tabloda verilmişi. Bu isimleri anlamları ile okuyunuz en az on tanesini bilmeye çalışınız.

 

TİRMİZÎ RİVAYETİNDE YER ALIP YAYGINLIK KAZANAN ESMÂ-i HÜSNÂNIN ALFABETİK SIRALANIŞI
1	ADL	العدل	Mutlak adalet sahibi, aşırılığa meyletmeyen	insanla ilgili
2	AFÜV	العفوّ	Hiçbir sorumluluk kalmayacak şekilde günahları affeden	insanla ilgili
3	ÂHİR	الآخر	Varlığının sonu olmayan	zâtî
4	ALÎ	العليّ	İzzet, şeref ve hükümranlık bakımından en yüce, aşkın	zâtî
5	ALÎM	العليم	Hakkıyla bilen	zâtî
6	ALLAH	الله	Varlığı zorunlu olan ve bütün övgülere lâyık bulunan zâtın özel kapsamlı adı	zâtî
7	AZÎM	العظيم	Zâtının ve sıfatlarının mahiyeti anlaşılamayacak kadar ulu	zâtî
8	AZÎZ	العزيز	Yenilemeyen yegâne galip	zâtî
9	BÂİS	الباعث	Ölümden sonra dirilten	kevnî
10	BÂKĪ	الباقي	Varlığının sonu olmayan	zâtî
11	BÂRİ’	البارئ	Bir model olmaksızın canlıları yaratan	kevnî
12	BÂSIT	الباسط	Rızkı genişleten, ruhları bedenlerine yayan	kevnî
13	BASÎR	البصير	Gören	zâtî
14	BÂTIN	الباطن	Zâtının görülmesi ve mahiyetinin bilinmesi açısından gizli	zâtî
15	BEDΑ	البديع	Eşi ve örneği olmayan, sanatkârane yaratan	kevnî
16	BER	البرّ	İyilik eden, vaadini yerine getiren	zâtî
17	CÂMİ‘	الجامع	Toplayıp düzenleyen, kıyamet günü hesaba çekmek için mahlûkatı toplayan	kevnî
18	CEBBÂR	الجبّار	İradesini her durumda yürüten, yaratılmışların halini iyileştiren	zâtî
19	CELÎL	الجليل	Azamet sahibi	kevnî
20	DÂR (Zâr)	الضارّ	Zarar veren	kevnî
21	EVVEL	الأوّل	Varlığının başlangıcı olmayan	zâtî
22	FETTÂH	الفتّاح	İyilik kapılarını açan, hakemlik yapan	insanla ilgili
23	GAFFÂR	الغفّار	Daima affeden, tekrarlanan günahları bağışlayan	insanla ilgili
24	GAFÛR	الغفور	Bütün günahları bağışlayan	insanla ilgili
25	GANÎ	الغنيّ	Her şeyden müstağni, kendi dışındaki her şey O’na muhtaç	zâtî
26	HABÎR	الخبير	Her şeyin iç yüzünden haberdar olan	zâtî
27	HÂDÎ	الهادي	Yol gösteren, murada erdiren	insanla ilgili
28	HÂFID	الخافض	Alçaltan, zillete düşüren	insanla ilgili
29	HAFÎZ	الحفيظ	Koruyup gözeten ve dengede tutan	kevnî
30	HAK	الحقّ	Fiilen var olan, mevcudiyeti ve ulûhiyyeti gerçek olan	zâtî
31	HAKEM	الحكم	Son hükmü veren	insanla ilgili
32	HAKÎM	الحكيم	Bütün emirleri ve işleri yerli yerinde olan	zâtî
33	HÂLİK	الخالق	Takdirine uygun bir şekilde yaratan	kevnî
34	HALÎM	الحليم	Acele ile ve kızgınlıkla muamele etmeyen	insanla ilgili
35	HAMÎD	الحميد	Övülmeye lâyık	zâtî
36	HASÎB	الحسيب	Kullarına yeten, onları hesaba çeken	insanla ilgili
37	HAY	الحيّ	Ebedî hayatla diri	zâtî
38	KĀBIZ	القابض	Rızkı tutan, canlıların ruhunu alan	kevnî
39	KĀDİR	القادر	Her şeye gücü yeten, kudretli	zâtî
40	KAHHÂR	القهّار	Yenilmeyen, yegâne galip	zâtî
41	KAVÎ	القويّ	Her şeye gücü yeten, kudretli	zâtî
42	KAYYÛM	القيّوم	Her şeyin varlığı kendisine bağlı olup kâinatı idare eden	kevnî
43	KEBÎR	الكبير	Zâtının ve sıfatlarının mahiyeti anlaşılamayacak kadar ulu	zâtî
44	KERÎM	الكريم	Fazilet türlerinin hepsine sahip	zâtî
45	KUDDÛS	القدّوس	Her eksikten münezzeh	zâtî
46	LATÎF	اللطيف	Yaratılmışların ihtiyacını en ince noktasına kadar bilip sezilmez yollarla karşılayan	insanla ilgili
47	MÂCİD	الماجد	Şanlı, şerefli	zâtî
48	MÂLİKÜ’l-MÜLK	مالك الملك	Mülkün sahibi	kevnî
49	MÂNİ‘	المانع	Dilemediği şeyin gerçekleşmesine müsaade etmeyen, kötü şeylere engel olan	kevnî
50	MECÎD	المجيد	Şanlı, şerefli	zâtî
51	MELİK	الملك	Görünen ve görünmeyen âlemlerin sahibi	kevnî
52	METÎN	المتين	Her şeye gücü yeten, kudretli	zâtî
53	MUAHHİR	المؤخّر	Geriye bırakan	kevnî
54	MUĞNÎ	المغني	Zenginlik verip tatmin eden	kevnî
55	MUHSÎ	المحصي	Her şeyi tek tek ve bütün ayrıntılarıyla bilen	zâtî
56	MUHYÎ	المحيي	Can veren	kevnî
57	MUÎD	المعيد	Tekrar yaratan	kevnî
58	MUİZ	المعزّ	Yücelten, izzet ve şeref veren	insanla ilgili
59	MUKADDİM	المقدّم	Öne alan	kevnî
60	MUKĪT	المقيت	Bedenlerin ve ruhların gıdasını yaratıp veren, bilip gücü yeten ve koruyan	kevnî
61	MUKSİT	المقسط	Adaletle hükmeden	insanla ilgili
62	MUKTEDİR	المقتدر	Her şeye gücü yeten, kudretli	zâtî
63	MUSAVVİR	المصوّر	Şekil ve özellik veren	kevnî
64	MÜBDİ’	المبدئ	İlkin yaratan	kevnî
65	MÜCÎB	المجيب	Dileklere karşılık veren	insanla ilgili
66	MÜHEYMİN	المهيمن	Kâinatın bütün işlerini gözetip yöneten	kevnî
67	MÜ’MİN	المؤمن	Güven veren, vaadine güvenilen	insanla ilgili
68	MÜMÎT	المميت	Öldüren	kevnî
69	MÜNTAKIM	المنتقم	Suçluları cezalandıran	insanla ilgili
70	MÜTEÂLÎ	المتعالي	İzzet, şeref ve hükümranlık bakımından en yüce, aşkın	zâtî
71	MÜTEKEBBİR	المتكبّر	Azamet ve yüceliğini izhar eden	zâtî
72	MÜZİL	المذلّ	Alçaltan, zillet veren	insanla ilgili
73	NÂFİ‘	النافع	Fayda veren	kevnî
74	NÛR	النور	Nurlandıran, nur kaynağı	zâtî
75	RÂFİ‘	الرافع	Yücelten, izzet ve şeref veren	insanla ilgili
76	RAHÎM	الرحيم	Bağışlayan, esirgeyen	zâtî
77	RAHMÂN	الرحمن	Bağışlayan, esirgeyen	zâtî
78	RAKĪB	الرقيب	Gözetleyip kontrol eden	insanla ilgili
79	RAÛF	الرؤف	Şefkatli	zâtî
80	REŞÎD	الرشيد	Bütün işleri isabetli ve hedefine ulaşıcı, irşad edici	zâtî
81	REZZÂK	الرزّاق	Bedenlerin ve ruhların gıdasını yaratıp veren	kevnî
82	SABÛR	الصبور	Çok sabırlı	insanla ilgili
83	SAMED	الصمد	Arzu ve ihtiyaçları sebebiyle herkesin yöneldiği ulular ulusu bir müstağni	zâtî
84	SELÂM	السلام	Esenlik veren	zâtî
85	SEMΑ	السميع	İşiten	zâtî
86	ŞEHÎD	الشهيد	Her şeyi gözlemiş olarak bilen	zâtî
87	ŞEKÛR	الشكور	Az iyiliğe çok mükâfat veren	insanla ilgili
88	TEVVÂB	التوّاب	Kullarını tövbeye sevkeden ve tövbelerini kabul eden	insanla ilgili
89	VÂCİD	الواجد	Dilediğini dilediği zaman bulan bir müstağni	zâtî
90	VÂHİD	الواحد	Bölünüp parçalara ayrılmaması ve benzerinin bulunmaması anlamında tek	zâtî
91	VÂLÎ	الوالي	Kâinata hâkim olup onu yöneten	kevnî
92	VÂRİS	الوارث	Varlığının sonu olmayan	zâtî
93	VÂSİ‘	الواسع	İlmi ve merhameti her şeyi kuşatan	zâtî
94	VEDÛD	الودود	Çok seven, çok sevilen	insanla ilgili
95	VEHHÂB	الوهّاب	Karşılık beklemeden bol bol veren	insanla ilgili
96	VEKÎL	الوكيل	Güvenilip dayanılan	insanla ilgili
97	VELÎ	الوليّ	Yardımcı ve dost	insanla ilgili
98	ZÂHİR	الظاهر	Varlığını ve birliğini belgeleyen birçok delilinin bulunması açısından âşikâr	zâtî
99	ZÜ’l-CELÂLİ ve’l-İKRÂM	ذو الجلال والإكرام	Azamet ve kerem sahibi	zâtî

 

 

b)      Allah’ın Sıfatları:

A)     ZATİ SIFATLAR: Allah’ın zatını ilgilendiren öz sıfatlardır. Diğer varlıklara taalluk etmez. Sadece kendinden olan sıfatlardır. Bütün yaratılmışlardan farklı olan özellikleri bildiren sıfatalardır.

1-      Vucud: Var olmak, varlığı zorunludur.

2-      Kıdem: Ezeli olması. Başlangıcının olmaması.

3-      Beka: Sonunun olmaması.

4-      Muhalefetün Li’l-havadis: Bilinen hissedilen hiçbir şeye benzememesi.

5-      Kıyam binefsihi: Hiçbir şeye muhtaç değildir.

6-      Vahdaniyet: Allah’ın tek olması.

 

B)      SUBUTİ SIFATLAR: Zatına nispet edilen, yarattığı varlıklara taalluk eden mükemmeliyeti ve yetkinliği belirten sıfatlara denir.

1-      Hayat: Diri ve canlı olması.

2-      İlim: Bilmek

3-      Semi: İşitmek.

4-      Basar: Görmek

5-      İrade: Dilemek, istemek.

6-      Kudret: Güç, kuvvet.

7-      Kelam: Konuşmak

8-      Tekvin: Yaratmak

KONU-4: KUR’AN-I KERİM’DE İNSAN VE ÖZELLİKLERİ:

A)     Kur’an-ı Kerim’e göre insanın olumsuz özellikleri:

1-      Sabırsız

2-      Aceleci

3-      Nankör

4-      Maddiyata ve rahata düşkün

5-      Cimri

6-      Kibirli

7-      Unutkan

8-      Bilgisizce tartışan

9-      Ümitsiz ve karamsar bir yaratılışa sahiptir.

 

B)      Kur’an-ı kerime göre insanın olumlu özellikleri

1-      Asil ve üstün özelliklere sahiptir.

2-      İnanan bir varlıktır

3-      İrade sahibidir. “irade” ve “seçme” hakkı vardır.

4-      “Bilen” ve “Kavrayan” bir varlıktır.

5-      Sorumluluk sahibidir.

6-      Varlığının bilincinde olan tek varlıktır.

7-      Yapıcı ve üreticidir.

8-      Amaç, ideal ve beklentileri vardır.

9-      Değerleri ve ahlaki yönü olan varlıktır.

 

 

KONU-5: İNSANIN ALLAH İLE İRTİBATI:

 

A)     İBADET:

Sözlükte İbadet: “İtaat etmek, boyun eğmek, kulluk, övmek, yüceltmek, tapmak” anlamlarına gelir.

Tanım olarak ibadet: Tevhid inancına bağlı kalarak, Allah emrettiği için ona saygı, sevgi ve itaatini göstermek üzere zamanı, şekli ve niteliği belli olan iş ve davranışlardır.

En bilinen ibadet şekilleri: Namaz, oruç, hac, zekat, kurban kesmek, dua etmek, Kur’an okumak, hayır yapmak.

 

B)      DUA:

Sözlükte Dua: “Çağırmak, seslenmek, dilemek, yardım isteğinde bulunmak.” Anlamlarına gelir.

Tanım olarak dua: İnsanın; Yüce Allah’a yönelmesi, yalvarması, sığınması, şükretmesi, istek ve dilekte bulunması eylemine denir.

NOT: Dua etmek için belli bir zaman, mekân ve şekil zorunluluğu yoktur. Sadece Peygamber Efendimizin yapmış olduğu sünnet olan dua şekillerine uymak gerekir.

Dua da mekân; Evde, Mescitlerde, Kabeyi Muazzamada yapılan duaların kabule daha yakın olduğu.

Dua da zaman; Seher vakti, Cuma saati, Arife ve bayram günleri, kandil gecelerinde edilen duanın kabule daha yakın olduğu.

Dua da şekil: Peygamber Efendimizin sünnetine uyarak; diz üzerinde, kıbleye dönerek, elleri semaya açıp, sesli veya sessiz bir biçimde dua etmek. Duaya Besmele, Allah’a hamd ve şükür, Peygamber Efendimize salavat getirerek başlamak. Dua da istekleri sıraladıktan sonra hamd, şükür, salavat getirip “Âmin” diyerek duayı bitirmek.

C)      KUR’AN OKUMAK:

Kur’an okumaya “ Kıraat veya Tilavet” denir.

Müzemmil suresi 4. Ayette Yüce Allah Kur’an okumamız için, “Kur’an-ı tane tane (tertil üzere) oku.” Emrini vermiştir.

Kur’an-ı sadece orijinal metninden okumayıp, anlamını da öğrenmek için meal ve tefsirleri de okumak gerekir. Bu okuyuşlar sonucunda büyük bir sevap vaad edilmektedir.

               

D)     TÖVBE VE İSTİĞFAR:

 

Sözlükte Tövbe: “Dönüş, günahtan pişman olmak, vazgeçmek, günahı terk etmek.” Anlamındadır.

Tanım olarak tövbe: Yapılan hatanın farkına varıp, pişman olmak ve o hatayı bir daha işlememek üzere Allah’a söz verip özür dilemektir.

                               Tövbenin aşamaları:

1-      Yaptığın eylemin hata olduğunun farkına varmak,

2-      Yaptığın eylemden dolayı pişmanlık duymak,

3-      Yaptığın eylem için özür dilemek,

4-      Yaptığın eylemi bir daha yapmamak üzere çaba sarf etmek.

 

İnsanın Allah ile iletişiminde dikkat etmesi gereken temel kavramlar:

1-      Allah kendisinden başka ilah olmayan tek yaratıcıdır.

2-      Allah; dua ve ibadet edilmeye, tövbe ve istiğfarda bulunulmaya layık tek varlıktır.

3-      Allah ile iletişim samimi ve içten olmalıdır.

4-      Hiçbir zaman Allah’tan ümit kesilmemelidir.

5-      Allah iletişim kuran kulunu karşılıksız bırakmaz.

6-      Allah ile iletişimin yeri, zamanı ve şekli yoktur.

7-      İnanan bir kişinin Allah’ın emir ve yasaklarına uyması bir iletişim biçimidir.