COĞRAFYA 10 1. DÖNEM 1.YAZILI İÇİN 6. ÖZET
OROJENEZ (DAĞ OLUŞUMU)
Yeryüzünü aşındıran su, rüzgar ve buzul gibi etkilere DIŞ KUVVETLER denir. Bu dış kuvvetler yeryüzünü aşındırır ve aşındırdıkları malzemeleri denizlerin ve okyanusların içinde biriktirir. Bu birikim alanlarına JEOSENKLİNAL denir. Örnek olarak Akdeniz ve Atlas okyanusu jeosenklinalleri verilebilir.
Jeosenklinallerde biriken bu malzemeler kalın tortul tabakalar oluşturur. Bazen levhalar hareket ettiklerinde bu tortullanma alanları sıkışarak kıvrılıp yükselir. Böylece kıvrımlı dağlar meydana gelir. Kıvrılan tabakaların yükselen kısımlarına antiklinal, çanaklaşan kısımlarına senklinal denir.
Dünyadaki önemli dağ sıraları.
Hüron Kıvrımları: Prekambriyende oluşmuştur.
Kaledoniyen ve Hersinyen kıvrımları: Paleozoikte oluşmuştur.
Alp-Himalaya Kıvrımları: Senozoikte oluşmuştur.
Bazen de tabakalar sert olduğunda kıvrılamaz, kırılır. Bunlar kırıklı dağları meydana getirir. Kırıklı dağların yüksekte kalan kısımlarına Horst alçakta kalan kısımlarına ise Graben adı verilir.
VOLKANİZMA
Magmanın yüzeye çıkması ya da yüzeye kadar sokulması olayına volkanizma denir. Buna göre volkanizma yüzeysel volkanizma ve derinlik volkanizması olmak üzere ikiye ayrılır.
Yüzeysel volkanizma sonucu yeryüzüne katı, sıvı ve gaz maddeler çıkar. Volkandan çıkan küllere tüf denir. Ceviz büyüklüğünde taşlar çıkarsa bunlara lapilli denir. Daha büyük taşlara ise volkan bombası denir.
Volkan püskürmesi sonucunda bazı yer şekilleri oluşur. Merkezî püskürmeler sonucu oluşan şekiller ise: volkan konisi, krater, kaldera ve maardır.
Volkan Konisine en güzel örnek “Erciyes Dağı” olur.
Volkanik maddeler yüzeye “Baca” denilen bir oluktan ulaşır.
Bacanın ucunda oluşan huni biçimli çukura ise “Krater” denir.
Kraterler genişlerse “Kaldera” oluşur.
Magmadan çıkan gazların patlaması sonucu “Maar” oluşur.
Lavların büyük alanları kaplarsa “Lav Düzlükleri”, bu düzlükler akarsular tarafından parçalanırsa “ Lav platoları” oluşur.
Derinlik Volkanizması ürünleri ise:
Batolit, Lakolit, Sill ve Dayk’tır.
Volkanik olaylara daha çok yerkabuğunun çatlak kısımları olan Levha sınırlarında rastlanır. Günümüzde aktif volkanların bir çoğu büyük okyanus kıyılarındadır. Bu sebepten buraya “ Pasifik Ateş Çemberi” adı verilir.
DEPREMLER
Yer kabuğunda meydana gelen kırılmalar ani sarsıntılara yol açar buna “Deprem” denir.
Üç çeşit depremden bahsedebiliriz:
Göçme depremleri:
Yer altındaki mağaraların tavanları çökünce oluşan depremlerdir. Bu tip depremlere Karstik arazilerde çok rastlanır. Göçme depremi duyunca aklınıza Akdeniz Bölgesi gelsin. Etkisi çevresinde olur.
Volkanik Depremler: Bir volkan patlamadan önce, volkan patlaması sırasında ve patlamadan sonra depremler oluşturur. Buna volkanik depremler denir. Etkisi çevresinde olur.
Tektonik Depremler : Yerin altındaki magmanın hareket ettirdiği yer kabuğunda kırılmalar ( Faylar ) oluştuğu sırada şiddetli depremler olur. Buna tektonik depremler denir. Etkisi çok fazladır.
Yer kabuğundaki kırılmalarla Faylar oluşur. Faylar üç çeşittir:
Normal Faylar
Ters Faylar
Yanal Atımlı Faylar olmak üzere.
Dünyada en fazla depremlerin görüldüğü Deprem kuşakları :
Pasifik Deprem Kuşağı,
Alp-Himalaya Deprem Kuşağı, ( Türkiye bu kuşağın içinde kalır )
Atlantik Deprem Kuşağı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder